اهمیت اطلاعات در حیات اجتماعی

مقدمه

امیرالمؤمنین حضرت علی (علیه‌السلام) می‌فرماید: «کسی که بدون علم حرکت می‌کند، مانند کسی است که به بیراهه می‌رود و چنین شخصی هر اندازه که از راه واضح دور شود، از هدفی که به آن نیازمند است، دورتر می‌شود و آن کس که بیناست، بنگرد و ببیند آیا واقعاً در حال حرکت به پیش است یا گردنده به عقب» (ناصحی، 1390، ص 88). کارل ون کلاوزویتز در کتاب خود درباره اطلاعات می‌گوید: «منظور ما از اطلاعات، یافتن هر نوع خبر راجع به دشمن و کشور اوست که در واقع این اطلاعات مبنای طرح‌ها و عملیات‌های ما خواهد بود.» حفظ نظام جامعه مسلمین و پاسداری از استقلال آن در گرو دوری جستن از حیله‌ها و کینه دشمنان و دقت نظر و مراقبت مداوم نسبت به تصمیم‌گیری‌ها و تحرکات آن‌هاست. از آن جا که صیانت و حفاظت نظام مسلمین از مهم‌ترین اموی است که شرع مقدس به آن توجه می‌کند و آن را بر دولت و مردم واجب شمرده است؛ بنابراین تهیه مقدمات آن نیز بنا بر حکم عقل و فطرت انسانی واجب شمرده می‌شود (ناصحی، 1390، ص: 136). امروزه قلمرو دانش بشری به رشته‌های گوناگون تقسیم شده است؛ اما هدف اصلی علم در طول تاریخ تنها یک چیز بوده و هست و آن درک حقیقت هستی و امور جهان است. هر رشته علمی برای پژوهش در زمینه‌های مختلف موضوعات مربوط به خود، از روش‌های خاصی بهره می‌گیرد. اما تنها ابزاری که در تمامی علوم برای کسب دانش علمی به کار گرفته می‌شود، بینش یا به تعبیر دیگر آگاهی است. کارل یاسپرس در بیان اهمیت آگاهی به عنوان زیربنای دانش بشری می‌گوید: «رشته‌های علوم اگر با دانش مطلق در پیوند نباشد و از هستی مطلق سرچشمه نگیرد، مفهوم خود را از دست می‌دهد.» گفته می‌شود که سطح بینش به میزان ظرفیت فرد در زمینه‌های توانایی ارزیابی‌های حسی، توانایی بروز واکنش‌های انتقادی به کمک اندیشه، عمل و توانایی حفظ خاطره‌ها بستگی دارد. انسان در جستجوی کسب معرفت همواره به دو عامل یا نیروی تعیین کننده متکی بوده است. یکی نیروی اندیشه و دیگری نیروی ادراک (ناصحی، 1390، ص: 166).

بیان مسئله

یکی از مشخصه‌های تمدن‌های مترقی، توانایی آن‌ها در تولید اطلاعات و کاربرد مؤثر است. بدون استفاده از اطلاعات، مسیری که فعالیت‌ها طی آن باید انجام شود، شاید ناشناخته و خطرناک باشد. ضرورت‌های اطلاعات عبارت‌اند از: اطلاعات متضمن دریافت و انتقال آگاهی و دانش. اطلاعات از عدم اطمینان می‌کاهد و به جای آن آگاهی و هوشیاری می‌دهد، شگفتی می‌آفریند، انگیزه می‌سازد. برای فعالیت‌های کنونی و آینده حفاظت ایجاد می‌کند. نگاه به جلو دارد، تهدید محور است و راحتی اندیشه دارد. تمرکز آن بر شناسایی و حفظ تعقیب شخصیت‌های مشکوک و نیز سرهم کردن صبورانه انبوهی از داده هایی است که به ظاهر غیر مرتبط‌اند و تبدیل آن‌ها به الگوهایی است که نشان دهنده یک تهدید فوری‌اند (ناصحی، 1390، ص: 80). اداره امور ملت و رعیت بر آگاهی از مسایل و اخبار پیچیده و پنهان مبتنی است هرگاه پرده بی‌اطلاعی را پایین کشیده و اخبار را دگرگونه گزارش کنند، نگهبان و زمامدار ملت جریان امور را با حسن نظر می‌بیند؛ در این صورت است که دست‌های تعدی و تجاوز ظلمه به مال و جان ضعفای ملت دراز می‌شود. زیرا هرگاه چوپان گله‌ای از اخبار واقعی آن آگاهی نداشته باشد، وحشیگری گرگ‌ها بر آن چیره خواهد شد. معنی لغوی اطلاع را می‌توان در فرهنگ لغات این گونه دید که اطلاع را اشراف بر چیزی، احاطه، ظاهر شدن و کشف امری نزد انسان و جمع آن را اطلاعات معنی کرده است (ناصحی، 1390، ص: 72). اطلاعات به معنی دانستنی‌ها و معلومات و واقف شدن بر کاری است. اطلاعات دانشی است که در آگاهی‌های تردیدآمیز، اثری تعیین کننده دارد. اطلاعات دانشی است که در تصمیم‌گیری‌ها، افراد را زیر تأثیر قرار می‌دهد. اطلاعات در مسایل و برنامه‌ریزی‌های راهبردی کارکرد حیاتی دارد. اطلاعات داده هایی است که در بافتی با معنی و مفید جای گرفته و در اختیار دریافت کننده می‌گذارد تا از آن‌ها برای تصمیم‌گیری استفاده کند (ناصحی، 1390، ص: 73). در کتاب رویکرد پلیسی اطلاعات محور، اطلاعات را این گونه تعریف می‌کند: اطلاعات آن چیزی نیست که جمع‌آوری می‌شود، بلکه محصولی است که پس از ارزیابی و تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری شده تولید می‌شود (یاوری و نجار، 1388، ص: 22). کاربردی‌ترین تعریف اطلاعات، عبارت است از قدرت برقراری ارتباطات و استفاداه از تجربیات و پاسخ‌گویی به هر وضعیت جدید (ناصحی، 1390، ص: 74).

تاریخچه اطلاعات

1. دیرینگی اطلاعات به اندازه خلقت موجودات زنده است. در بررسی یاخته‌های تک سلولی هم با انجام آزمایش‌های عدیده اثبات شده که می‌توانند اطلاعات محیطی را دریافت و خود را با وضعیت جدید تطبیق دهند. نتیجه این که عنصر اطلاعات در ذات خلقت وجود دارد و حضرت باری تعالی هر موجود زنده‌ای را که آفریده، به صورت فطری و ذاتی علم حفاظت از خود و مطابقت با محیط را هم به او هدیه کرده است.
2. اطلاعات و کاربرد آن در طول تاریخ زندگی بشر، نمونه‌های آشکاری ارایه می‌دهد. در آغاز کاربرد اطلاعات به عنوان یک سیستم تنها نظامی بوده و در عصر حاضر بیشتر سنخیت اقتصادی، صنعتی و تکنولوژیکی یافته است (ناصحی، 1390، ص: 75).

تاریخچه اطلاعات به مفهوم علم و دانایی

قدمتی به اندازه تشکیل اولین حکومت‌های بشری داشته و به مرور زمان با توسعه آن‌ها مصداق عینی‌تری یافته است. دانشمندان اسلامی همیشه خطاب به زمامداران وقت، پند می‌گفته‌اند و کوشش می‌کردند اخبار واقعی به زمامدار مسلمین برسد تا او بتواند نسبت به مسایل و اوضاع روز درست‌تر تصمیم‌گیری کند. امام الحرمین جوینی، یکی از علمای اهل سنت در کتاب غیاث الامم خود می‌نویسد: «اداره امور ملت و رعیت بر آگاهی از مسایل و اخبار پیچیده و پنهان مبتنی است هرگاه پرده بی‌اطلاعی را پایین کشیده و اخبار را دگرگونه گزارش کنند، نگهبان و زمامدار ملت جریان امور را با حسن نظر می‌بیند؛ در این صورت است که دست‌های تعدی و تجاوز ظلمه به مال و جان ضعفای ملت دراز می‌شود. زیرا هرگاه چوپان گله‌ای از اخبار واقعی آن آگاهی نداشته باشد، وحشیگری گرگ‌ها بر آن چیره خواهد شد. به گونه‌ای که جبران و تلافی گذشته‌ها بسیار دشوار خواهد شد. از این جهت است که بیداری زمامدار در جریان اخبار واقعی کشور و حضور او، پایه اصلی آیین کشورداری و حکومتگری است. اما هرگاه اخبار قدرتمندان و افراد ذی‌نفوذ در اداره کشور منتشر نشود و یا به زمامدار ملت نرسد، آن‌ها چنگال‌هایشان را در هستی مستضعفان فرو می‌کنند و بر زورگویی و تعدیات خود می‌افزاید. سپس آثار تعدیات و جرم‌های خود را نیز محو و نابود کرده و از دید زمامدار کشور پنهان می‌کنند. در این اوضاع، جوی به وجود می‌آید که در آن هر امینی آلوده شده و هر ناصحی دچار غش و ناخالصی می‌شود و رسوایی‌ها و شکست‌ها پی در پی روی می‌آورند. تا زمانی که امنیت کامل برای همه در خانه نشستگان و سفر کنندگان (یعنی بر همه ساکنان شهر و روستا و...) حکم فرما نشود، دوام نعمت‌ها و آسایش را ایمن نداشته باشید. زیرا هرگاه در جامعه‌ای راه‌های ناامن، صمیمت‌ها نابود و دوستی‌ها گسیخته شود و تفاهم از میان برود و مردمان در شهرها تحت محاصره و فشار قرار گیرند، انگیزه‌های فساد و تبهکاری پدید می‌آید و گرانی ارزاق و اجناس شود و حوادث پیش‌بینی نشده و سختی رخ بدهد. بنابراین، تأمین امنیت و عافیت برای همگان در یک جامعه، بر دو قاعده استوار، ادامه آسایش و نعمت‌هاست (ناصحی، 1390، ص: 168).

تاریخچه اصول و مبانی اطلاعات

1- در حدود دو هزار سال پیش از میلاد مسیح در امپراتوری مصر، فراعنه و سرداران مصری از اصول و مبانی اطلاعات و کارکرد آن با اطلاع بودند.
2- حضرت موسی (علیه‌السلام) در حدود 1350 سال پیش از میلاد مسیح به امر خداوند دوازده هزار نفر از سران طوایف بنی‌اسرائیل را انتخاب و حتی برای یکی از آن‌ها اسم رمزی هم تعیین کردند و آن‌ها را برای جمع‌آوری اخبار در مورد اقوام رزمنده کنعان و شیوه‌های کشاورزی در سرزمین کنعان فرستاد و تمام این اقدامات یکسره مطابق با اصول سازمان‌های اطلاعاتی است.
3- در حدود پانصد سال پیش از میلاد مسیح در کشور چین، سرداران و فرماندهان چینی از اصول و مبانی اطلاعات و کاربرد آن آگاه بودند.
4- اسلام به عنوان یک دین کامل، جهانی و پایدار تا آخرالزمان که به همه شؤونات زندگی بشر را توجه کرده است و اصول و مبانی اطلاعات را در قرآن کریم و در شکل حکومتی و سرانجام در سیره حضرت نبوی و دیگر اولیای الهی ارایه و توصیه و تأکید می‌کند (ناصحی، 1390، صص: 19-21).

تاریخچه اطلاعات به مفهوم فعالیت

تاریخچه اطلاعات به مفهوم فعالیت با قدمت خلقت منطبق است. وقتی یک جانور درنده برای شکار طعمه خود به کمین می‌نشیند، در حقیقت بر مبنای غریزه، فعالیت اطلاعاتی انجام می‌دهد. این کار در رفتار بشر با احتساب هوش و عقل خدادادی و بر مبنای غریزه در دستیابی به اهدافش اعم از شکار و سیر کردن شکم و یا دفاع تهدید دشمن یا دشمنان، ریشه‌ای قدیمی دارد (ناصحی، 1390، ص: 137).

فلسفه اطلاعات

فلسفه اطلاعات بر این نکته تأکید می‌کند که اطلاعات به عنوان علم و دانایی و معرفت، عنصر اصلی حیات و تغییر تعامل جرم و انرژی به موجود زنده است و با این اعتبار منشاء آن در خلقت اولین موجود زنده است. افزون بر این، اطلاعات عنصر لازم برای تغییر و تکامل است. در ابعاد وسیع دیوان‌سالاری و کشورداری و اداره مؤثر امور و حسن اداره کشورها، به یک نهاد و سازمان تخصصی برای تولید اطلاعات نیاز است، که پاسخ‌گوی نیازهای سیاست‌مداران، مدیران، رؤسا و فرماندهان باشد. سازمان‌های اطلاعاتی با انجام فعالیت‌های تخصصی خود در قالب مدار اطلاعات، قادر به تولید اطلاعات مورد نیاز مدیران، رؤسا و سیاست‌مداران متبوع خود خواهند شد. قدرت مقهور دانایی و ناشی از اطلاعات، تصمیم و تصمیم برتر یعنی تدبیر مبتنی بر اطلاعات و بالاخره فلسفه اطلاعات این است که برای کسب موفقیت در هر فعالیتی، اطلاعات عنصری اساسی و لازم است (ناصحی، 1390، ص: 79).

چرا اطلاعات حیاتی است؟

اطلاعات برای تصمیم‌سازی، برنامه‌ریزی، هدف‌یابی راهبردی و پیشگیری از جرم حیاتی هستند. ادارات پلیسی به عملیات اطلاعاتی در همه سطوح وابسته‌اند. آن‌ها بدون جمع‌آوری، پردازش و استفاده از اطلاعات نمی‌توانند کارایی مؤثر داشته باشند (یاوری و نجار، 1388، ص: 23).

ضرورت و اهمیت سازمان‌های اطلاعاتی

1. اشاره مؤکد قرآن کریم در سوره انفال آیه 60 که می‌فرماید: «و شما ای مؤمنان در مقام مبارزه با آن‌ها خود را مهیا کنید و تا آن حد که بتوانید از آذوقه، آلات جنگی و اسبان راهوار برای تهدید دشمنان خدا و دشمنان خودتان فراهم سازید و بر قوم دیگری که شما بر دشمنی آن‌ها مطلع نیستید و خدا به آن‌ها آگاه است نیز مهیا باشید و آنچه در راه خدا و احیای دین خدا صرف می‌کنید، خدا به شما تمام عوض خواهد داد و هرگز به شما ستم نخواهد شد.»
2. مبنایی برای تصمیم‌گیری سیاست‌مداران و مدیران مملکتی و فرماندهان نظامی و انتظامی.
3. برقراری تأمین در خصوص امنیت داخلی و امنیت خارجی و بالاخره امنیت ملی (با پیشگیری از بروز پدیده‌های ناخواسته)
4. احراز آمادگی برای مقابله و مبارزه با تهدیدات موجود در هر شکل و نوع آن.
5. در کتاب مبانی فقهی حکومت اسلامی آمده است: «در ضرورت تأسیس یک نهاد ویژه در دوران حکومت اسلامی به منظور پی‌جویی، گردآوری، تحصیل و طبقه‌بندی اخبار و اطلاعات لازم دربار اوضاع داخلی کشور، رفتار مدیران حکومتی و نیز دشمنان داخلی و خارجی، هیچ شکی نیست که در چارچوب ارزش‌ها و مقررات اسلامی به وجود بیاید، چنانکه سیره مستمر مسلمین در گذشته بر همین بوده است.» اما اهمیت سازمان‌های اطلاعاتی در آن است که اگر کشوری در دیوان‌سالاری خود چنین سازمان هایی را پیش‌بینی و به کار نگرفته باشد، در تصمیم‌گیری‌ها و اداره امور داخلی و خارجی خود و پیش‌بینی و پیش‌گیری از بروز مسایل و مشکلات و تهدیدات درون مرزی و برون مرزی دچار وقفه و غافلگیری می‌شود و متلاشی خواهد شد (ناصحی، 1390، صص: 110-112).

ضرورت و اهمیت شناخت اطلاعات به مفهوم علم و دانایی

اطلاعات به مفهوم علم و دانایی بهترین و منطقی‌ترین مفهوم اطلاعات است، به عبارت دیگر، این مفهوم یک برداشت توسعه یافته از اطلاعات است. اطلاعات به مفهوم علم و دانایی آگاهی می‌دهد، هوشیاری و حفاظت ایجاد می‌کند، اطمینان می‌دهد، انگیزه ایجاد می‌کند، شگفتی می‌آفریند و بالاخره مبنایی است برای توسعه تصمیمات و فعالیت‌ها. بدون رسیدن به این مفهوم به جرأت می‌توان گفت که علت وجودی اطلاعات به عنوان سازمان، اطلاعات به مفهوم فعالیت‌ها و بالاخره اطلاعات به مفهوم علم و دانایی حاصل نمی‌شود (ناصحی، 1390، ص: 170).

ضرورت و اهمیت طرح‌ریزی مقدماتی در اطلاعات

طرح‌ریزی مقدماتی در اطلاعات مصداق گام نخست در مدار اطلاعات است که به اعتبار پایه، بن و ریشه کار اطلاعاتی به شمار می‌رود و دیگر فعالیت‌های اطلاعاتی باید بر مبنای این طرح‌ریزی انجام گردد. بدون انجام طرح‌ریزی مقدماتی در اطلاعات، دستیابی به سایر مراحل مدار اطلاعاتی و در نتیجه تولید اطلاعات که علت وجودی همه سازمان‌های اطلاعاتی است مقدور نخواهد شد (ناصحی، مقدمات طرح‌ریزی، 1390، ص: 19).

کارکرد اطلاعات و ارکان آن

اطلاعات پایه و اساس تصمیم‌گیری است. بدیهی است که تصمیم‌گیری بدون اطلاعات می‌تواند هزینه‌های مادی و جانی را افزایش دهد و مهم‌ترین کارکرد اطلاعات، تأثیر آن در تصمیم‌گیری است. و ارکان اطلاعات عبارت‌اند از: جمع‌آوری، بررسی، اقدام پنهان و ضد اطلاعات (ناصحی، 1390، ص: 81).

کاربردهای اطلاعات به مفهوم علم

محصولات سازمان‌های اطلاعاتی به عنوان علم و دانایی در اختیار فرماندهان و مدیران و سیاست‌مداران قرار گرفته و مبنای تصمیم‌گیری آن‌ها واقع می‌شود. با این نگاه در یک دسته‌بندی می‌توان آن‌ها را به شرح زیر تقسیم کرد:
1- انواع اطلاعات از نظر سطوح کاربردی، 2- انواع اطلاعات از نظر زمینه جمع‌آوری اخبار، 3- انواع اطلاعات از نظر موضوع، 4- انواع اطلاعات از نظر کارکرد (ناصحی، 1390، ص: 171).

برنامه‌ریزی

اطلاعات به منظور برنامه‌ریزی مؤثر و اقدامات پس از آن حیاتی هستند. عنصر اصلی و اساسی در برنامه‌ریزی موفقیت‌آمیز، شناسایی و درک موارد زیر است:
• تصویری درست از حرفه؛
• آنچه در واقع در حال انجام شدن است؛
• اصل و حدود مشکل؛
• روند کار؛
• محلی که تهدیدات اصلی از آن ناشی می‌شوند؛
با توسل به این اصول فرماندهان می‌توانند طرح‌های اجرایی پیشگیرانه را ایجاد کنند که نیازهای جامعه را برطرف کنند. این کار با نگاه مدیریتی تنها امکان‌پذیر نیست. تنها راه، همراه شدن با تفکری بنیادی است که اساس آن اطلاعات و تجزیه و تحلیل است (یاوری، نجار، 1388، صص: 24-25).

هدف‌یابی راهبردی

از دیگر نقش‌های اطلاعات، هدف‌یابی راهبردی و اولویت‌بندی است. از آنجا که ادارات پلیس با کمبود بودجه و نیروی انسانی مواجه هستند، باید از منابع موجود خود به دقت استفاده کنند و افراد، مکان‌ها و عملیات‌ها را به گونه‌ای هدف‌یابی کنند که به بهترین نتایج برسند. حجم زیاد سرنخ یا سوژه باعث کاهش کارایی مأموران تحقیق می‌شود، مگر این که آنان قدرت تشخیص بهترین و مهم‌ترین سرنخ‌ها را داشته باشند. اطلاعات به مأموران کمک می‌کند با اثربخشی بیشتری کار کنند (یاوری، نجار، 1388، ص: 25).

دستگاه اطلاعاتی

در قالب یک سیستم حکومتی یا حاکمیت یا در داخل یک واحد سیاسی در آن واحد می‌توان چند سازمان اطلاعاتی را با موضوعات و مأموریت‌های مختلف یک جا با هم سازماندهی کرد. به مجموعه ارگان‌ها، نهادها و سازمان‌های دولتی یک نظام که فعالیت‌های اطلاعاتی را انجام می‌دهند، در اصطلاح دستگاه اطلاعاتی گفته می‌شود. پس دستگاه اطلاعاتی مجموعه سازمان‌های اطلاعاتی موجود یک کشور است (ناصحی، 1390، ص: 117).

اطلاعات اجتماعی

از جمع‌آوری و پرورش اخبار مربوط به مسایل اجتماعی کشور هدف و تأثیر آن در سیاست داخلی و خارجی کشور مذکور. مسئله نظم از موضوعات اساسی جامعه‌شناسی است و هر جا که زندگی جمعی وجود دارد، موضوع نظم هم مطرح است. کلید فهم نظم در گرو شناخت پدیده انسان است. افلاطون در کتاب جمهوریت، منشاء بی‌نظمی را در جامعه در چهار چیز خلاصه می‌کند: گسترش حس آز، طمع و تجمل‌گرایی که بزرگ‌ترین عارضه و بلای نظم اجتماعی است و موجب کشمکش و جنگ می‌شود. تعلیم و تربیت نامطلوب که می‌تواند باعث افول و تزلزل جامعه شود اختلاف و جدایی میان اعضای طبقه حاکم، تبدیل الیگارشی (حکومت نخبگان) به دموکراسی در اثر انحراف طبقه برگزیده و تبدیل دموکراسی به تیرانی (استبداد) در نتیجه افراط در آزادی (ناصحی، 1390، ص: 174).

فرآیند اطلاعاتی

فرآیند اطلاعاتی معمولاً از طریق ارجاع به چرخه اطلاعاتی که همواره شامل 5 مرحله زیر است انجام می‌شود:
• طرح و برنامه‌ریزی؛
• جمع‌آوری؛
• پردازش،
• بررسی همه منابع و تولید؛
• اشاعه (شهسواری، رحیمی، 1388، ص: 22).

چرخه اطلاعاتی

راه بهتر بررسی فرآیند اطلاعاتی جهت فعال‌تر کردن آن، به کارگیری سیستمی است که واکنش نشان دهد، اطلاعات چیزی ماورای گردآوری سازمان‌یافته آگاهی‌های هدفمند است. پردازش ممکن است شامل موارد فنی مثل روی نوار ضبط کردن، ترجمه مکالمات تلفنی و نیز تحقیق کردن در مورد صحت اطلاعات مربوطه باشد. تحلیل و بررسی، فرآیند مورد مطالعه قرار دادن مفهوم و مضمون اطلاعات و آگاهی‌هاست. این یک فرآیند تحلیلی است که اطلاعات و آگاهی‌ها را اگرچه به دست آمده، اطلاعات قابل استفاده تبدیل می‌کنند (شهسواری، رحیمی، 1388، ص: 23).

اهمیت شبکه‌های امنیتی در اجتماع

یک دلیل که چرا شبکه‌ها به منظور مطالعه پیشرفت‌های اطلاعاتی امنیتی، به طور بالقوه مفیدترین هستند این است که آن‌ها مفهوم جامع را به منظور بررسی مقایسه‌ای، فراهم می‌کنند. از این نظر، چه ابزار رایجی به کار گرفته نشده، پیشنهاد شده است که داد و ستدها سلسله مراتب و شبکه‌ها، سه روش برتری را که با زندگی اجتماعی هماهنگ می‌شود را معرفی می‌کند. با به کارگیری این نظریه در امنیت، می‌توانیم ببینیم که چگونه داد و ستدها، منطق سازمانی برای تأمین کنندگان گروهی امنیت خصوصی هستند و مراتبی برای امور پلیسی سنتی کشور محسوب می‌شوند.
جهانی شدن، فرآیندی که با هدف اطلاعات امنیتی و پلیسی در مورد قلمرو کنونی ایجاد شده است خودش را در راستای سه بُعد، تجلی می‌دهد: 1) افزایش یافتن سطوح به خاطر این که تعامل رو به افزایشی میان پیشرفت‌های منطقه‌ای و فراملی وجود دارد، 2) توسعه بخشهایی که مشمولیت حکومتی دارند، 3) و امتداد مکانی، به خاطر این که توسعه و پیشرفت در یک قسمت از جهان می‌تواند تأثیر فوری و جهانی به دنبال داشته باشد تمام این سه مورد به منظور بررسی و توجیه شبکه‌های امنیتی موقت، در نظر گرفته می‌شوند (شهسواری، رحیمی، 1388، صص: 78-81).

بخش اجتماعی

سازمان‌های غیردولتی یکی از عناصر جامعه مدنی هستند که از آنجا که حضور حیاتی در زمینه‌های ناامنی دارند و کارهایشان را همراه سازمان‌های دولتی انجام می‌دهند، باید مدنظر گرفته شوند. پرسنلی که در عملکردهای حفظ صلح، مهاجرت و یا مساعدت دخیل هستند، احتمال دارد که دانسته یا نادانسته خود را به عنوان بخشی از شبکه‌های اطلاعاتی امنیتی بیابند. افراد و گروه‌های داوطلب به روش‌های گوناگون مشمول شبکه‌های امنیتی داخلی می‌شوند. به عنوان مثال، مجتمع‌های مسکونی چه به صورت افقی بر زمینه‌های شخصی و چه به صورت عمومی در بلوک‌های آپارتمانی و یا دیگر مناطقی که احتمال دارد در سرویس‌های یکی پیمانکار خصوصی خریداری کنند و یا طرح‌های نظارتی را برای آماده کردن منابع مشترک ایجاد کنند. جوامع با عقاید و عملکردهای مشترک فرهنگی احتمال دارد که امنیت خودشان را نیز سازماندهی کنند و افراد همیشه به منظور برقراری امنیت خودشان از حقوق مربوط به دفاع مشروع استفاده می‌کنند، گرچه همیشه، برخی استطاعت بیشتری داشته‌اند (شهسواری، رحیمی، 1388، ص: 100).

اطلاعات دقیق و به هنگام

فرآیند آمار مقایسه‌ای که فرآیند مدیریتی اخبار محور است، به اطلاعات دقیق و به موقع بستگی دارد. بدون اطلاعات این چنینی، این فرآیند همانند هر نوع فرآیند هدفمند مدیریتی دیگر، تضعیف و سست خواهد شد. اطلاعات دقیق یعنی آنچه در واقع در زمان و مکانی خاص رخ داده است. با بررسی و تأیید نظارتی (روی اخبار) می‌توان دقت اطلاعات را تضمین کرد. اخبار معمولاً به سرعت تازگی خود را از دست می‌دهند. اطلاعات به هنگام یا در «زمان واقعی» یعنی در دسترس‌ترین اخبار جاری که در نزدیکترین زمان ممکن به رخداد حادثه‌ای جمع‌آوری شده است و مبنای عملیات قرار می‌گیرد (یاوری، نجار، 1388، صص: 150-152).

ارزیابی تهدید

در ارزیابی تهدید، تحلیل‌گر اطلاعات نظامی با استفاده از 9 عامل ترتیب نیرو، نیروهای دشمن را مورد قرار می‌دهد. هدف تحلیل‌گر نظامی در مرحله تهدید روشن کردن قابلیت‌ها، آسیب‌پذیری‌ها و توان دشمن است. وی همچنین مشخص می‌کند اگر دشمن با محدودیت‌های جو و زمین عملیات رو به رو نباشد از نظر دکترین چگونه عمل خواهد کرد. رکن دوم دشمن را بر اساس اطلاعات موجود در پرونده، آرایش و ترتیب نیروی او مورد بررسی قرار می‌دهد. مقابله با تروریسم یک مأموریت مشترک در بین تمام نهادهای ارتش است. با استفاده از بررسی ضد اطلاعات انسانی هدف خودی عبارت خواهد بود از ردیابی فعالیت‌ها و انجمن‌ها، پیش‌بینی اقدام تروریستی بعدی، شناختن کسی که فعالیت را انجام می‌دهد. شکاف‌های اطلاعاتی شناسایی شده و به صورت درخواست اطلاعات نظامی برای گرفتن جواب تسلیم سلسله مراتب اطلاعاتی می‌شود. حفظ پرونده مشروح ترتیب نیروی دشمن یک کوشش مداوم است. بخش رکن دوم یک پرونده برای هر منطقه عملیات عادی و اضطراری یگان حفظ می‌کند. تحلیل‌گر اطلاعات نظامی با استفاده از ترتیب نیروی دشمن همراه با اطلاعات جاری و فهرست اهداف با ارزش را پیاده می‌کند. رکن دوم و اعضا با این تصور که دشمن در رابطه با مأموریت نیروی خودی چگونه می‌جنگد یک فهرست از اهداف ارزشمند را تهیه می‌کند. هدف رکن دوم و تحلیل‌گر شناسایی آن دسته از منابع دشمن است که فرمانده برای انجام مأموریت خود ارزشمند یا مهم تلقی می‌کند. با فکر کردن درباره طرح دشمن تحلیل‌گر در نظر می‌گیرد مأموریت و نیت عناصر خودی چگونه روی مأموریت دشمن تأثیر می‌گذارد (هدایت، 1387، صص: 100-101).

توسعه وضعیت

توسعه وضعیت به فرمانده کمک می‌کند نسبت به وضعیت میدان نبرد به هنگام و به طور جامع اشراف پیدا کند تا بتواند تصمیمات تاکتیکی مؤثر اتخاذ کند. برای اطمینان از این که اخبار و گزارش‌های جدید و دقیق است، داده‌های اطلاعاتی باید به طور مداوم مطابق روز نگاه داشته می‌شود. سامانه خودکار باعث می‌شود ظرفیت پذیرش و جذب مقادیر زیادی از خبر که از منابع متنوع دریافت شده افزایش یابد و به روند تحلیل کمک کند. هر چند تحلیل هم چنان یک وظیفه انسانی خواهد بود. اطلاعات به وسیله تحلیل‌گر که عنصر قضاوت را به آن می‌افزاید، تفسیر می‌شود که خود برای یک تجزیه و تحلیل اطلاعاتی مؤثر و حیاتی است (هدایت، 1387، صص: 131-132).

تحلیل ضد اطلاعات

از نظر این که تهدید جمع‌آوری اطلاعات دشمن علیه نیروها، سازمان‌ها و نهادهای ما به روش مختلف صورت می‌گیرد، مقابله ما با آن نیز باید بر همان اساس باشد. چنین رهیافتی نیاز به برنامه یکسانی دارد که با تمام ادارات اطلاعات خارجی که اطلاعات جمع‌آوری می‌کنند، مقابله کند و آن اطلاعات را گرد هم آورد. بررسی اداره ضد اطلاعات با وظایف مختلف بستگی به اخباری دارد که از سوی سامانه اطلاعاتی تمام منابع در اختیار آن قرار می‌گیرد که می‌توان آن را در رده‌های مختلف فرماندهی پیدا کرد. وظایف قسمت تحلیل ضد اطلاعات شامل موارد زیر است:
• تهدید ناشی از جمع‌آوری اطلاعات چند شاخه‌ای را علیه نیروهای خودی مورد تحلیل قرار می‌دهد.
• آسیب‌پذیری‌ها و اثرپذیری‌های عملیات فریب‌ خودی را در برابر تهدید جمع‌آوری اطلاعات دشمن ارزیابی می‌کند.
• به ارزیابی آسیب‌پذیری خودی کمک می‌کند.
• با همکاری عنصر ستاد در عملیات تأمین، عملیات رکن سوم اقدامات متقابل را برای فرمانده تهیه، ارزیابی و پیشنهاد می‌کند. این اقدامات متقابل باعث کاهش و محدود شدن آسیب‌های نیروهای خودی شده از آن بهره‌برداری می‌شود.
• انتخاب اهداف را برای بهره‌برداری، خنثی‌سازی و یا انهدام انجام می‌دهد.
• یک پایگاه داده‌ها ضد اطلاعات چند بعدی جامع و جدید را تهیه و در اختیار خواهد داشت.
• وظایف جمع‌آوری اطلاعات خودی را از طریق قسمت مدیریت جمع‌آوری و انتشار انجام می‌دهد.
• قسمت تحلیل ضد اطلاعات توجه خود را به اطلاعات انسانی، سیگنالی و تصویری دشمن متمرکز می‌کند (هدایت، 1387، صص: 177-179).

جمع‌آوری ضد اطلاعات انسانی شامل موارد زیر است

• بررسی و ارزیابی جاسوسی، تروریسم، براندازی، خیانت، خیانت در حفظ اسناد نظامی و خرابکاری.
• بررسی فعالیت و قابلیت‌های جمع‌آوری اطلاعات انسانی از سوی دشمن و این که چنین جمع‌آوری چه تأثیری روی فرماندهی خودی دارد.
• پیشنهاد اقدامات متقابل و فریب (هدایت، 1387، ص: 179).

تحلیل ضد اطلاعات مخابراتی شامل موارد زیر است

• تحلیل و ارزیابی اقدامات و قابلیت‌های جمع‌آوری اطلاعات سیگنالی دشمن.
• مقایسه قابلیت سامانه‌های جمع‌آوری دشمن در مقابل اهداف خودی.
• انتخاب اهداف اطلاعاتی سیگنالی دشمن برای بهره‌برداری، خنثی‌سازی و انهدام (هدایت، 1387، ص: 179).

تحلیل ضد اطلاعات تصویری شامل موارد زیر است

• تحلیل و ارزیابی فعالیت و قابلیت‌های جمع‌آوری اطلاعات تصویری توسط دشمن که شامل سامانه‌های تهدید از زمین و هوا بوده و این سامانه تهدید شامل دوربین‌های دستی تا سکوهای ماهواره‌ای، هلی کوپتر و هواپیماهای بدون سرنشین می‌شود.
• ارزیابی سامانه‌های جمع‌آوری دشمن در مقابل اهداف خودی.
• شناسایی، تحلیل و ارزیابی شیوه‌ها، نشانه‌ها و آسیب‌پذیری‌ها برای تهیه بعدی و پیشنهاد اقدامات متقابل و فریب.
• تشخیص سامانه‌های تصویری دشمن برای بهره‌برداری، خنثی‌سازی یا انهدام (هدایت، 1387، ص: 180).

برآورد اطلاعاتی

برآورد اطلاعاتی برای عملیات کم شدت مانند وضعیت‌های دیگر بر مبنای تمام اطلاعات موجود قرار دارد و هر چیزی را که دارای اهمیت عملیاتی باشد دربر می‌گیرد. برآوردهای اولیه اطلاعات به پیدا کردن شکاف‌های موجود در پایگاه داده‌های اطلاعاتی کمک می‌کند. این شکاف‌ها مبنائی خواهد بود برای تعیین نیازمندی‌ها. آگاهی کامل از مناطق هدف نیازمندی اساسی عملیات کم شدت را تشکیل می‌دهد. شناخت جامعه هدف نیاز به داشتن احاطه کامل درباره نیروهای داخلی و خارجی دارد. چه آنهایی که به یکپارچگی جامعه کمک می‌کنند و چه آنهایی که دربراندازی آن شرکت دارند. در سایه درک کامل این عوامل است که عملیات می‌تواند مؤثر واقع شود. از تمام منابع موجود برای فراهم‌آوری این اطلاعات استفاده می‌شود (هدایت، 1387، ص: 198-199).

پشتیبانی اطلاعاتی برای مقابله با تروریسم

فعالیت‌های تروریستی در زمان صلح یا جنگ به صورت خطر یا تهدید فزاینده برای یگان‌ها، کارکنان، تجهیزات و عملیات ارتش وجود دارد. کارکنان ضد اطلاعات نقش مهمی را در حفاظت از مأموریت نیروها از طریق بازپرسی، عملیات و جمع‌آوری اطلاعاتی که متوجه گروه‌های تروریستی و فعالیت‌های آن می‌شود ایفا می‌کنند. قسمت تحلیل ضد اطلاعات نقش تجربی دیگری نیز به عهده دارد که عبارت است از استفاده از روش‌های ضداطلاعاتی انسانی. ارزیابی تهدید ضد اطلاعات چند شاخه‌ای یک عامل مؤثر برای فراهم کردن اطلاعات لازم برای پشتیبانی از مأموریت حفاظت نیروی فرماندهی است. این جریان شامل آگاه کردن نیرو از تهدید ارزیابی فعالیت‌های گذشته تروریست‌ها، در اختیار داشتن پایگاه داده‌ها یا یک مأخذ اطلاعاتی، استفاده از بررسی شیوه‌ای و پیش‌بینی فعالیت‌ها و رویدادهای آینده است قسمت تحلیل ضد اطلاعات همچنین عملیات آفندی و یا پدافندی را پیشنهاد می‌کند که ممکن است در مقابله با تروریسم مؤثر باشد. مقابله با تروریسم یک مأموریت مشترک در بین تمام نهادهای ارتش است. با استفاده از بررسی ضد اطلاعات انسانی هدف خودی عبارت خواهد بود از ردیابی فعالیت‌ها و انجمن‌ها، پیش‌بینی اقدام تروریستی بعدی، شناختن کسی که فعالیت را انجام می‌دهد. کجا و چه موقع و رساندن اطلاعات به تصمیم‌گیرندگان که چه کار می‌شود انجام داد (هدایت، 1387، صص: 193-194).

نتیجه‌گیری

اطلاعات به مفهوم علم و دانایی، به محصولات سازمان‌های اطلاعاتی گفته می‌شود که در بالا بردن توانایی تصمیم‌گیرندگان اعم از سیاست‌مداران، مدیران و فرماندهان نظامی و انتظامی به آن‌ها کمک می‌کند. مبانی نظری اطلاعات به مفهوم علم و دانایی از دیدگاه روی گادسون به شرح زیر است: اطلاعات، داده‌های مرتبط با امنیت ملی کشور است که شامل تمامیت سرزمینی و امنیت ساکنان می‌شود. اطلاعات داده هایی است که دولت برای شناسایی اسرار، قابلیت‌ها و نیات دشمنان خود در جستجوی آن‌هاست. در اهمیت اطلاعات به مفهوم علم و دانایی: بدون رسیدن به این مفهوم به جرأت می‌توان گفت که علت وجودی اطلاعات به عنوان سازمان، اطلاعات به مفهوم فعالیت‌ها و بالاخره اطلاعات به مفهوم علم و دانایی به دست نمی‌آید. جایگاه اطلاعات به مفهوم علم و دانایی در مدار اطلاعات، این مفهوم از اطلاعات در گام چهارم قرار دارد که بهره‌برداری از اطلاعات و انتشار آن است. در این گام از مدار اطلاعات است که محصولات اطلاعاتی منتشر و در اختیار مشتریان برای استفاده از آن در تصمیم‌گیری و صدور دستور و اجرای عملیات قرار می‌گیرد (ناصحی، 1390، ص: 189).
کارل ون کلاوزویتز در کتاب خود درباره اطلاعات می‌گوید: «منظور ما از اطلاعات، یافتن هر نوع خبر درباره دشمن و کشور اوست که در واقع این اطلاعات مبنای طرح‌ها و عملیات‌های ما خواهد بود.» حفظ نظام جامعه مسلمین و پاسداری از استقلال آن در گرو دوری جستن از حیله‌ها و کینه دشمنان و دقت نظر و مراقبت مداوم نسبت به تصمیم‌گیری‌ها و تحرکات آن‌هاست. از آن جا که صیانت و حفاظت نظام مسلمین از مهم‌ترین اموری است که شرع مقدس به آن توجه می‌کند و آن را بر دولت و مردم واجب شمرده است؛ بنابراین تهیه مقدمات آن نیز بنا بر حکم عقل و فطرت انسانی واجب شمرده می‌شود (ناصحی، 1390، ص: 136). پس می‌توان نتیجه گرفت که حرکت کردن در هر مسیری بدون اطلاعات سبب شکست خواهد شد و تصمیم‌گیری در یک مسیر منوط به اطلاعات در آن حیطه است که اگر این اطلاعات به دست آمده از راه عقل و منطق بررسی شود اهمیت خود را در حیات اجتماعی نشان دهد.
منابع تحقیق :
• نهج‌البلاغه.
• ناصحی. داود (1390)، طرح‌ریزی مقدماتی در اطلاعات فرماندهی انتظامی، چاپ اول، تهران: شرکت ناجی نشر.
• گیل، پیتر (1388)، اطلاعات در دنیای ناامن، چاپ اول، مترجمان معصومه شهسوار و مرضیه رحیمی، تهران: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، مرکز چاپ و نشر حدیث کوثر.
• پیترسون، مریلین بی (1388)، رویکرد پلیسی اطلاعات محور، مترجمان: دکتر امیرحسین یاوری، رسول نجار، تهران: نیروی انتظامی جمهوری اسلامی ایران، مرکز چاپ و نشر حدیث کوثر.
• هدایت، فرزین (1387)، تحلیل اطلاعات، تهران: مرکز آموزشی پژوهشی شهید سپهبد علی صیاد شیرازی.
• ناصحی، داود (1390)، اصول و مبانی اطلاعات، تهران: شرکت ناجی نشر.
• گادسون روی (1387)، حیله‌های کثیف، ترجمه سهیلا کیانتاژ، تهران: روزنامه اطلاعات.
• الجزایری سعید (1387)، سرویس‌های اطلاعاتی جهان را جهت می‌دهند، تهران: دانشکده امام باقر (علیه‌السلام).
• ناصحی داود (1386)، اطلاعات تربیت نیرو، معاونت آموزش ناجا.
• ذاکری جلیل (1373)، امنیت ملی و سازمان‌های اطلاعاتی، معاونت آموزش ناجا.
منبع مقاله :
گروهی از نویسندگان؛ (1395)، مجموعه مقالات اولین همایش ملی فقه اطلاعاتی جلد دوم (اطلاعات و قواعد فقهی؛ مباحث نظری)، مؤسسه چاپ و انتشارات دانشگاه اطلاعات و امنیت ملی، چاپ اول.